Strona główna



Aktualności



Historia






Statut



Zarząd



Członkowie






Projekty




Galeria



Kontakt








księga gości



Marek Sass

Burchat - miejsce magiczne na dawnym pograniczu polsko - krzyżackim.
W Gostycynie, około 300 metrów na południowy - wschód od rozwidlenia dróg wiodących z Tucholi w kierunku Bydgoszczy i Sępólna Krajeńskiego, znajduje się grodzisko, od niepamiętnych czasów nazywane Burchatem. Ta kolebka Gostycyna, to miejsce magiczne, do dzisiaj owiane niezwykłymi opowieściami, które usłyszeć można wsłuchując się w szum liści stojącego tam od wieków dębu.

Ustalenia archeologów.
Położone nieopodal rzeki Kamionki grodzisko już w okresie międzywojennym wzbudzało zainteresowanie archeologów. W 1930 roku badania powierzchniowe na jego terenie prowadził poznański archeolog Zdzisław Rajewski. Dokonane przez niego ustalenia dotyczące rodzaju obiektu, czasu powstania, jak i wymiarów zostały zweryfikowane przez zespół archeologów z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, który pod kierownictwem Gerarda Wilke prowadził badania wykopaliskowe na terenie grodziska w lipcu 1968 roku. Wynika z nich, iż jest to grodzisko nizinno - wyżynne, w kształcie ściętego stożka, usytuowane na szerokim, cyplowatym, wzniesieniu wcinającym się w łąki. Jego początki datowane są na XIII - XIV w. Składa się ono z trzech głównych elementów: stożka o stromych zboczach i nieregularnym, owalnym, majdanie; fosy otaczającej dookoła prawie cały obiekt oraz wału przylegającego do fosy, z przerwą w części północnej, gdzie zapewne było wejście do grodu. Wymiary obiektu: podstawa grodziska łącznie z wałem i fosą - 90 x 100 m; podstawa stożka - około 50 x 50 m; powierzchnia części szczytowej stożka - 18 x 26 m; wysokość stożka od dna fosy (w części wschodniej) - 6,5 m; wysokość wału przylegającego do fosy od jej dna (w części zachodniej) - 3,5 m. Według ustaleń G. Wilke jeszcze przed powstaniem grodziska w jego pobliżu istniała osada. Jej początki datował on na XII - XIII w.
Wojciech Kuczkowski, który w 1998 roku na terenie Gostycyna prowadził badania powierzchniowe zaproponował, aby powstanie grodziska jak i znajdującej się w jego pobliżu osady (podgrodzia) przesunąć na XII wiek.

Znaczenie grodu

Początki gostycyńskiego grodu, biorąc pod uwagę zaprezentowane powyżej ustalenia archeologów, należy powiązać z powstaniem kasztelani w Raciążu. Prawdopodobnie pełnił on rolę strażnicy na południowych rubieżach ziem należących do książąt pomorskich. Gdy w XIV w. przejęli je Krzyżacy zaczął stanowić jedno z ogniw budowanego przez nich systemu obronnego. Jego mieszkańcy baczyli na granicę wytyczoną wzdłuż Kamionki i pobliski bród, przez który wiódł gościniec łączący Pomorze Gdańskie z Kujawami.
Nie wiadomo kto był pierwszym włodarzem w grodzie. Być może legendarny Gościęcisław, który (jeżeli istniał) podlegał kasztelanowi z pobliskiego Raciąża. W czasach krzyżackich zapewne zamieszkiwał tam sołtys, pierwszy o imieniu Tylen, wymieniany w źródłach pod rokiem 1350, jak i jego następcy, chociażby Hans Lorentz - wzmiankowany w 1379 roku.
Na terenie grodu została wzniesiona mieszkalno - obronna wieża, która jak większość tego rodzaju budowli posiadała 2 - 3 kondygnacje. Typowy był dla niej również układ pionowy. Parter spełniał funkcje gospodarcze. Pierwsze piętro stanowiło część mieszkalną, drugie reprezentacyjną, a trzecie obserwacyjno - obronną. Prawdopodobnie jej drewniana konstrukcja dodatkowo była oblicowana gliną zabezpieczającą przed ewentualnym pożarem.
Mieszkańcy podgrodzia, z biegiem czasu, opuścili je przenosząc się o kilkaset metrów na północ od Kamionki. Spowodowane to było przede wszystkim brakiem możliwości dalszego rozwoju osady w pierwotnym miejscu. Przeszkodę stanowiły bowiem otaczające ją podmokłe łąki. Proces translokacji zapewne zakończył się z początkiem XIV wieku, kiedy to wieś ostatecznie przybrała kształt okolnicy (owalnicy), czyli zamkniętego dwiema drogami pierścienia z zabudową skupioną wokół wspólnego placu. Na jednym z jej krańców, między rokiem 1350 a 1374, wybudowano pierwszą, drewnianą, świątynię. Najstarsze zapisy źródłowe podające imię miejscowego proboszcza zachowały się z 1398 roku. Był nim wówczas ksiądz Piotr z Obrowa.
W pobliżu grodu, nad Kamionką, wybudowano młyn. W 1343 roku komtur tucholski Dietrich von Lichtenhaim przekazał go w użytkowanie młynarzowi Janowi (Hannusowi). Siedem lat później (1350) komtur Konrad Vullekop lokował Gostycyn na prawie niemieckim (czynszowym), co pozytywnie wpłynęło na dalszy rozwój miejscowości. W pewnym stopniu został on zahamowany na skutek wojen polsko - krzyżackich, które w I połowie XV wieku swoim zasięgiem ogarnęły również okolice Gostycyna. Prawdopodobnie niedaleko grodu, przez bród na Kamionce, przechodziły wojska krzyżackie dowodzone przez wójta Nowej Marchii Michała Küchmeistra. Ich marsz na Kujawy powstrzymało polskie rycerstwo nieopodal Koronowa, w bitwie która miała miejsce 10 października 1410 roku. Nie wiadomo jaką rolę gród odegrał podczas najazdu polsko - husyckiego na ziemie krzyżackie. Zbrojne wypady zaangażowanych w konflikt stron na miejscowości położone wzdłuż granicznej Kamionki miały miejsce od maja 1432 do czerwca 1433 roku. Polacy pustoszyli, oddalone od Gostycyna o kilkanaście kilometrów, dobra rycerskie w Pamiętowie, Kęsowie i Droźdżienicy. Natomiast Krzyżacy zaatakowali znajdujące się w pobliżu Gostycyna wsie, Kamienicę, Pruszcz i Wielką Klonię. W wyniku rozpoczętej w lipcu 1433 roku ofensywy polsko - czeskiej, na Pomorze Gdańskie wkroczyły dwie armie, liczące łącznie około 24000 ludzi. Istnieje duże prawdopodobieństwo, iż podczas przekraczania granicy na Kamionce, gród w Gostycynie został spalony. Echem tamtych wydarzeń mogła być, przekazywana jeszcze w II połowie XIX wieku opowieść, w której mówiono, iż "tuż za wsią stoi góra naokoło wodą otoczona, w której podobno niegdyś kościół się zapadł". Ów zapadnięty kościół, to w rzeczywistości mogła być znajdująca się na terenie grodu wieża mieszkalno - obronna, która w wyniku pożaru uległa zniszczeniu.

Nazwa grodziska

Kiedy gostycyńskie grodzisko nazwano Burchatem? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na tak postawione pytanie, tym bardziej, że na ten temat nie znajdziemy żadnej wiadomości w najstarszych wzmiankach źródłowych dotyczących tej pomorskiej wsi. Pewną hipotezę można sformułować jedynie w oparciu o pośrednie informacje pochodzące z końca XVII w. Z roku 1695 zachował się zapis mówiący o Jakubie Burchaldzie, sołtysie w Gostycynie. Siedemdziesiąt lat później (1765) odnotowany został Wawrzyniec Burchał, zapewne potomek Jakuba, po którym, oprócz zagrody, odziedziczył również sołectwo. Jak wynika z zapisów w księgach parafialnych nazwisko to, w formie "Burchard", występowało w Gostycynie jeszcze w latach 1791 - 1852. Zakładając, że począwszy od czasów krzyżackich ziemia, na której znajdowało się grodzisko należała do sołtysa, można przypuszczać, iż jego nazwa swoje pochodzenie zawdzięcza rodzinie Burchardów (Burchaldów), którzy gostycyńskie sołectwo dzierżyli na przełomie XVII i XVIII w.

Legenda o Burchacie

Od kiedy nad Kamionką stoi Burchat, strzegąc Gostycyna - dokładnie nie wiadomo. Najstarsi mieszkańcy mówią, iż jest tutaj od zawsze. Czy był on rycerskim grodem, strażnicą graniczną, a może jeszcze czymś innym? Wiadomo tylko tyle, że budowla to była znacząca, potężna, kryjąca w sobie mnóstwo zagadek. Mówiono, że w podziemiach Burchatu ukryte są jakieś skarby zdobyte na wędrujących tutejszym gościńcem kupcach i rycerzach złupionych podczas niezliczonych walk. Twierdzono też, iż zbudowano tajemniczy korytarz łączący go z znajdującym się po drugiej stronie Kamionki zamkiem w Kamienicy.
Wszystkie te zagadkowe wieści targały ludzkimi myślami a także emocjami. Wielu chciało się przekonać, czy rzeczywiście jest chociaż ziarno prawdy w tych opowieściach. I nadarzyła się wreszcie okazja, gdy Burchat od rodziny Chylewskich kupili Borzyszkowscy. Jeden z przedstawicieli tego zacnego rodu postanowił raz na zawsze rozwiązać wszystkie tajemnice związane z tym miejscem. Pewnego dnia robotnikom pracującym w jego gospodarstwie zapowiedział, iż jutro zamiast w pole pójdą z nim przekopywać owo grodzisko, które niedawno nabył. Kazał im z samego rana przynieść piły, siekier i łopaty. Wiadomość o tym rozeszła się po Gostycynie lotem błyskawicy. Wielu nie mogło doczekać się następnego dnia. Nim nad Kamionką opadły poranne mgły robotnicy oczekiwali już na swego gospodarza. Jednak, gdy przyszedł zakazał rozpoczynania jakichkolwiek prac. Powiedział tylko, żeby nikt, nawet w myślach, nie śmiał dotknąć łopatą, siekierą lub piłą tego miejsca.
Ludzie zaczęli się zastanawiać, dlaczego właśnie taką decyzję podjął? Po pewnym czasie pojawiła się wieść, że w noc poprzedzającą rozkopywanie Burchatu przyśniła mu się postać, która ostrzegła go, że jeżeli nie chce sprowadzić na siebie i swoich bliskich jakiegoś nieszczęścia, to niechaj zaniecha realizacji swojego pomysłu. Prawda to, czy ludzkie bajanie - dokładnie nie wiadomo. W każdym razie Burchat po dziś dzień zachował swoje tajemnice...


Zamiast zakończenia

Burchat, to kolebka Gostycyna. Niegdyś wokół niego tętniło życie. Dzisiaj miejsce to wypełnia szum liści zrośniętego z nim dębu. Mimo upływającego czasu, zmieniających się pokoleń, on trwa. Jest nam dany, jako dziedzictwo, o którym zapomnieć nie wolno.

Źródła:
Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Bydgoszczy:
- G. Wilke, Dokumentacja z badań stanowisk 1-2 w Gostycynie. Sygnatura G-9a.
- W. Kuczkowski, Karty ewidencji stanowisk archeologicznych z Gostycyna założone w 1998 r.
Urkunden der Komturei Tuchel. Handfesten und Zinsbuch, wyd. P. Panske, Gdańsk 1911.

Literatura:
M. Bielski, W. Rezmer, Bitwy na Pomorzu 1109 - 1945, Gdańsk 1993.Z badań nad "wielką wojną" z Zakonem krzyżackim, "Kwartalnik Historyczny", 1959, t.56, z. 3.
H. Bronke, Nazwiska ludności borowiackiej wsi Gostycyn i okolicy w XVIII i XIX w., Bydgoszcz 1981. Maszynopis pracy magisterskiej.
M. Sass, Dzieje Gostycyna i okolicy. Dziedzictwo duchowo - religijne, Bydgoszcz 2003.
B. Śliwiński, Pogranicze kujawsko - pomorskie w XII-XIII w., Warszawa - Poznań 1989.

Wstecz







Gmina Gostycyn



Gimnazjum im. Jana Pawła II w Gostycynie



Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Gostycynie



Gminny Ośrodek Kultury w Gostycynie



Stowarzyszenie Miłośników Piły nad Brdą "Buko"



Towarzystwo Rozwoju Gminy Świekatowo



Stowarzyszenie "Pasmo" z Pruszcza



Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Wsi Klonowo nad rzeką Brdą "KLON"



Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Lubiewo "BORY"





Bank Spółdzielczy w Koronowie oddział Gostycyn



Gminna Spółdzielnia S.CH. w Gostycynie



Firma Usługowo-Handlowa "Świetlik" - Grzegorz Świetlik Gostycyn



Henryk Weyna



© Copyright 2012 by BURCHAT - wszelkie prawa zastrzeżone!